Vogelgriep in Nederland

Al jaren heeft Nederland te maken met vogelgriep. Vaak was er hier en daar een kleine uitbraak in het land maar viel het verder mee.  Sinds 2020 is de vogelgriep echter losgebarsten en verdwijnt deze ook niet meer. Er zijn miljoenen slachtoffers gevallen onder o.a. de wilde vogels. In dit artikel meer over wat de vogelgriep is, hoe deze overgedragen wordt, wat de consequenties zijn voor de natuur én of de vogelgriep gevaarlijk kan zijn voor mensen.

Wat is vogelgriep?

Vogelgriep, ook wel aviaire influenza of vogelpest,  is een zeer besmettelijke ziekte, veroorzaakt door een griepvirus. Er zijn meerdere varianten vogelgriepvirussen die ook weer regelmatig muteren (veranderen). De meest voorkomende variant in Nederland is op dit moment de H5N1 variant die hoogpathogeen is. Dat wil zeggen dat de ziekte zeer ernstig tot dodelijk is (voor vogels). 

De ziekte wordt overgedragen door trekvogels zoals ganzen, kuifeenden en smienten. Zij trekken elk najaar uit Siberië naar Nederland (en verder naar Engeland) en nemen deze ziekte met zich mee. Normaal gesproken verdwijnt de ziekte dan weer als zij doortrekken, maar sinds 2020/2021 is de ziekte endemisch, dat wil zeggen dat de ziekte niet meer verdwijnt. Net zoals een ‘gewone’ griep bij mensen, die blijft ook en laait een aantal keer per jaar op en verandert jaarlijks net even wat ten opzichte van het jaar daarvoor.

Vogelgriep is dodelijk, er is geen medicijn op de markt. Daarnaast zal het ook lastig (onmogelijk) worden om alle wilde vogels preventief in te enten. Dieren die besmet raken vertonen vooral typische neurologische kenmerken: schudden met de kop, omvallen, evenwichtsproblemen. Ook kunnen de ogen een blauwe glans laten zien, kan er vocht uit de ogen komen, zijn de dieren vaak loom en aan de diarree. Soms zijn de klachten amper te zien en valt een dier ineens dood neer. Een dier kan al binnen enkele uren na besmetting ziekteverschijnselen vertonen, soms pas na drie dagen. In die periode zijn ze dan wel besemettelijk voor andere dieren.

Welke dieren kunnen besmet raken?

Vooral watervogels zijn gevoelig voor de vogelgriep. Dit komt doordat de wilde vogels met zijn allen in en rond het water leven waar het virus zich in kan bevinden. Het virus wordt met name verspreid door uitwerpselen van deze vogels. Vooral ganzen, zwanen, eenden en meeuwen zijn bekend om hun gevoeligheid voor het virus.

Dit jaar zijn er ook grote aantallen waad- en strandvogels slachtoffer geworden. Vooral tijdens het broedseizoen zitten al die vogels in grote kolonies bij elkaar en besmetten zo elkaar én dus ook de net geboren jongen. Zo zijn er dit jaar al hele kolonies sterns in Texel en Zeeland bijna volledig uitgeroeid door de vogelgriep.

Een stern op het nest. Vooral in het broedseizoen vallen er veel vogelgriep slachtoffers als de vogels in grote kolonies bij elkaar is.

Naast de wilde vogels lopen ook pluimveebedrijven een riscio. Daar zitten veel kippen en eenden met zijn allen bij elkaar in, vaak, te kleine ruimtes. Een uitbraak daar wordt vaak veroorzaakt door poep van een wilde vogel die, meestal onder de schoenen, mee naar binnen komt. Bij een uitbraak in een pluimveebedrijf worden alle dieren geruimd en geldt er een vervoers- en bezoekverbod voor het betreffende bedrijf én alle bedrijven binnen een straal van 5-10 kilometer.

Dieren die zieke of dode vogels eten, lopen ook een riscico besmet te raken met vogelgriep. Zo zijn er veel besmettingen onder roofvogels maar is de ziekte ook al ontdekt bij vossen en marterachtigen zoals de bunzing.

Gevolgen voor de natuur

Wat de gevolgen op korte en lange termijn zijn voor de natuur is nog niet te voorspellen. Er zijn hele kolonies vogels uitgedund in een periode dat de vogelgriep eigenlijk niet in ons land ‘hoort’ te zijn. Met het voor- en najaar trekken de vogels weer over en nemen de ziekte met zich mee. Er worden steeds meer andere dieren ziek, het virus is nu ook bij ooievaars geconstateerd. Meer zoogdieren worden ziek.

Het is de hoop dat de vogels die het virus nu overleven dusdanig immuun zijn dat zij ook die immuniteit door kunnen geven aan hun jongen en er een geslacht ontstaat wat niet besmet of ziek raakt. Hoe lang het duurt voordat de kolonies weer in aantal zijn toegenomen als voor de vogelgriep, is niet duidelijk. Dat kan tientallen jaren duren.

Gevaar voor de mens

De huidige variant is niet erg besmettelijk voor mensen. Het zijn vooral professionals die met (wilde) vogels werken die mogelijk besmet kunnen raken. Daarom werken dierenambulances en wildopvangen altijd met extra hygiënemaatregelen zoals handschoenen, mondkapjes, oogbeschermers, kledingbescherming, etc. als zij met een mogelijk ziek dier werken.

Mocht er nu iemand besmet raken dan is de kans dat die persoon milde griepklachten krijgt groot. Te vergelijken met een gewone griep of (de milde variant van) Corona. De kans om te overlijden aan vogelgriep is zeer klein. Belangrijk is echter wel om een besmetting te voorkomen: het virus kan namelijk in de mens muteren en dan wél besmettelijk, ziekmakend of zelfs dodelijk worden voor mensen.

Wat kun je zelf doen?

• Op dezelfde plek 1 of 2 dode wilde eenden, zwanen of ganzen gevonden? Of minder dan 20 andere wilde vogels? Meld dit bij het Dutch Wildlife Health Centre (DWHC).
• Op dezelfde plek 3 of meer dode eenden, zwanen of ganzen gevonden? Meld dit bij het Landelijk meldpunt voor dierziekten via telefoonnummer (045) 54 63 188.
• Op dezelfde plek 1 of 2 dode wilde eenden, zwanen of ganzen gevonden? Of minder dan 20 andere wilde vogels op 1 plek? Meld dit dan bij het Dutch Wildlife Health Centre (DWHC) via het online meldingsformulier Meld een dood dier.

Pak een dode vogel niet zelf op, laat het liggen. Hou ook loslopende honden uit de buurt van dode vogels, ook zij kunnen mogelijk besmet raken met het virus.

Zie je een zieke vogel met ‘rare’ verschijnselen: bel dan de dierenambulance en pak het dier niet zelf op. Breng het dier niet naar een wildopvang of vogelopvang, het dier moet direct ingeslapen worden door een dierenarts om verdere besmetting te voorkomen. De dierenambulance weet hoe zij moeten handelen met  mogelijk besmette dieren.